Erfenis en legitieme schuld: wat als moeder een kind bevoordeelt?

Zo heeft de rechtbank Gelderland een oordeel moeten geven over de situatie waarin moeder na het overlijden van haar man de eigendomswoning aan één van de drie kinderen verkocht. Er zat geen hypotheekschuldmeer op. Moeder hield wel het recht om daar te blijven wonen, waardoor natuurlijk ook de waarde lager was dan bij een gewone verkoop aan een willekeurige derde. Maar ook van die lagere waarde hoefde het kopende kind echter niet alles te betalen. Een groot deel van de koopprijs werd door moeder kwijtgescholden. Na die transactie had moeder nog wel wat vermogen, een spaarrekening en een betaalrekening met enkele tienduizenden euro’s. Daarvan moest zij echter ook leven en het zag er naar uit dat dat spaargeld snel zou zijn opgesoupeerd. Kortom: tegen de tijd dat moeder zou komen te overlijden zou er geen geld meer zijn om de aanspraken van de andere twee kinderen op het aandeel in de nalatenschap van vader nog te betalen.

Nu bevat de wet een regeling om transacties waarbij de verhaalsmogelijkheden van schuldeisers zijn verminderd aan te tasten. Het instellen van zo’n vordering bij de rechter heet dan een actio pauliana. Daarbij is van belang of degene die op een heel voordelige manier eigenaar werd van - in dit geval - een huis wist dat daarmee schuldeisers van moeder zouden worden benadeeld. In dit geval waren dus de twee andere kinderen ook schuldeisers, namelijk voor hun aandeel in de nalatenschap van hun overleden vader. Het kind dat het huis op naam kreeg, werd bevoordeeld en wist van de hoed en de rand. De benadeelde kinderen beriepen zich dus ook op zo’n actio pauliana. De rechtbankvolgde die mening en heeft ook de transactie tussen moeder en het ene kind vernietigd. Zodoende behielden de twee andere kinderen mogelijkheden voorverhaal van hun aandeel in de erfenis van de overleden vader.

Hadden zij ook al vooraf maatregelen kunnen nemen? Als zij wisten wat er ging gebeuren, kon dat inderdaad. Ook al waren de vorderingen nog niet opeisbaar, ze hadden toch beslag op de woning kunnen leggen om hun verhaalsmogelijkheden in de toekomst te beschermen. Je kunt ook beslag leggen voor een vordering die nog niet opeisbaar is, maar waarvan al wel vaststaat dat die opeisbaar zal worden op enige termijn.

In dit geval had het kopende kind ook nog aangevoerd, dat het de bedoeling van de verkoop was om moeder te kunnen verzorgen als zij dat te zijner tijd nodig zou hebben. Het kind zou dan mantelzorg bieden. De rechtbank maakte daar echter korte metten mee. Mantelzorg wordt vrijwillig gegeven en hier werd in feite al op voorhand betaald voor nog onzekere, toekomstige zorgverlening voor moeder ten koste van de beide andere kinderen.

Misschien zegt u: maar het komt toch wel vaker voor dat één van de kinderen de ouders tot het einde toe verzorgt en in verband daarmee het huis voordelig in eigendom verkrijgt? Dat klopt, zeker op het platteland kwam dat vroeger veel voor en ook nu nog wel. Het verschil is dan, dat zo’n afspraak meestal wordt gemaakt nog bij leven van beide ouders. In die situatie is er dus nog geen schuld ontstaan wegens overlijden van één van de ouders. Een tweede verschil is, dat de verplichting tot verzorging dan ook in de leveringsakte bij de notaris wordt vastgelegd; die is dan ook afdwingbaar. Dat was in de zaak bij de rechtbank Gelderland niet het geval.